YÖK’te “Üniversite Dergileri: Sorunlar ve Çözüm Önerileri Çalıştayı”
düzenlendi
Üniversite dergilerine ilişkin sorunlar ve çözüm önerileri masaya
yatırıldı
Yükseköğretim Kurulu Başkanı Özvar: “Yükseköğretim Kurulu Başkanı
olarak, üniversite dergilerinden öncelikli beklentim, akademik yayın
süreçlerinde örnek davranışlar sergilemeleridir.”
12 Aralık 2022 / Ankara
Yükseköğretim Kurulu Başkanı Erol Özvar başkanlığında üniversite
dergilerinin mevcut durumunun görüşüldüğü “Üniversite Dergileri: Sorunlar
ve Çözüm Önerileri Çalıştayı” gerçekleştirildi.
Yükseköğretim Kurulu tarafından düzenlenen Çalıştaya üniversitelerden ve
ilgili kurumlardan temsilciler, editörlük görevini yürüten ve işleyişe
hâkim olan öğretim üyeleri ve idareciler katıldı.
Yükseköğretim Kurulu Başkanı Erol Özvar’ın toplantının açılışında yaptığı
konuşmada yükseköğretim sistemindeki meselelerle ilgili çeşitli toplantı ve
çalıştaylar düzenleyerek alanında uzman paydaşların görüşlerine müracaat
ettiklerini belirterek, “Şimdiye kadar aldığımız bütün kararlarda olduğu
gibi, üniversite dergilerinin iyileştirilmesi konusunda da alanında uzman
kişilerle istişare edilerek, veri temelli politikaların geliştirilmesi
gerektiği kanaatindeyim. Bu kapsamda, üniversite dergilerimizin
kalitelerinin iyileştirilmesi konusunda geliştirilecek çözüm önerileri ile
atılacak adımların yalnızca üniversitelerimize değil, tüm bilim dünyasına
katkı sağlayacağına gönülden inanıyorum.” dedi.
Üniversitenin 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunun da geçtiği üzere üç temel
görevinin olduğunu paylaşan Özvar, bunların yüksek düzeyde eğitim-öğretim,
bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapmak olduğunu iletti. Özvar,
bilimsel dergi editörlüğü ve hakemliğinin, büyük özveri gerektiren
meşakkatli bir görev olduğunun altını çizdi.
Akademik yayıncılığın, dünyada büyük bir ticari faaliyet alanı olduğuna
dikkati çeken Özvar, yıllık 20 milyar doları aşan bir cironun söz konusu
olduğunu dile getirerek, “Küresel ölçekli yayınevlerine ait dergiler ile
üniversite dergilerimizin rekabet etmesi güç görünse de üniversite
dergilerimizin birçok avantajı bulunmaktadır. Bu avantajların başında,
TÜBİTAK’ın Dergipark gibi öncü ve kolaylaştırıcı projeleri sayesinde
üniversite dergilerinin tamamına yakınının açık erişim olması, ticari kâr
amacı gütmemesi ve genç akademisyen nüfusumuzla daha dinamik bir makale
işletim süreci işletebilme potansiyeline sahip olması gelmektedir.
Arşivleme, koruma, bilgi erişimi ve maliyet sorunları sebebiyle basılı
yayıncılığın yerini giderek dijital yayıncılık alırken, üniversite
dergilerinin pek çoğunun elektronik yayıncılığa geçmiş olması önemli bir
durumdur.” ifadelerinde bulundu.
- “Bilim insanı, bilimin saygınlığını muhafaza edecek bir davranış
içerisinde olmalı”
Dergilerin en fazla dikkat etmesi gereken konulardan bir tanesinin intihal
veya diğer bir deyişle aşırma olduğunu aktaran Özvar, her bir bilim
insanının, bilimin saygınlığını muhafaza edecek bir davranış içerisinde
olması gerektiğini vurguladı. Bilimsel bir çalışmanın tamamının aşırılması
gibi, bilimsel bir eserin belli kısımlarının alınıp özgün olarak yazılmış
gibi gösterilmesi veya bazı resim ve grafiklerin atıf verilmeksizin
kullanılması gibi intihal durumlarıyla da karşılaşıldığını ifade eden
Özvar, “İntihal dışında diğer bilimsel etiğe aykırı davranışlar ise
sahtecilik (uydurma), çarpıtma, duplikasyon, dilimleme ve haksız
yazarlıktır. Karşılaşılan bu tür durumların önüne geçebilmek için aldığımız
tedbirlerin ve ürettiğimiz çözüm yollarının etkili ve sürdürülebilir olması
önceliğimizdir.” dedi.
- “Türkiye adresli dergilerin uluslararası endekslerde taranması
istenen düzeyde değil”
Yükseköğretim Kurulu Başkanı olarak, üniversite dergilerinden öncelikli
beklentisinin, akademik yayın süreçlerinde örnek davranışlar sergilemeleri
olduğunu belirten Özvar, akademik süreçlere uygun olmayan davranışlar
gösteren üniversite dergilerinin tespit edilmesi durumunda yaptırımların
olacağının da bilinmesini istediğini vurguladı.
Türkiye adresli dergilerin uluslararası endekslerde taranmasının istenen
düzeyde olmadığını katılımcılarla paylaşan Özvar, üniversite dergilerinin,
uluslararası mecralarda daha görünür olmasını beklediklerini ve üniversite
dergilerinin bu amaçla ilk etapta hak ettiği yere ulaşmaları ve
uluslararası endekslerde yer almalarının oldukça mühim olduğunu dile
getirdi.
- “Önceliğimiz üniversite dergilerimizi nitelikli dergiler sınıfına
yükseltmektir”
Önceliklerinin, geleceğe yönelik planlamalar ile dergilerin kalitesini
artırarak, uluslararası endekslerde taranmalarının sağlamak ve üniversite
dergilerini, uluslararası araştırmacıların yayın yapmayı prestijli
buldukları nitelikli dergiler sınıfına yükseltmek olduğunu ifade eden
Özvar, üniversite dergilerinin uluslararası görünürlüğünü artırılırken,
kamusal sorumluluk ve bilimsel etik değerlerin de göz ardı edilmemesi
gerektiğine vurgu yaptı.
Türkiye’de yükseköğretim alanının genişlemesi ve bilimsel üretimin
artmasına paralel olarak akademik dergi yayıncılığına ihtiyacın da
arttığına değinen Özvar, “Hem ulusal hem de uluslararası özel yayınevleri,
yazarlar ve/veya üniversitelerden destek alarak yayınlarına devam
etmektedir. Aynı şekilde, makalelere erişim için veri tabanlarına yüksek
abonelik ücretleri ödenmektedir. Bu süreçte gerek Dergipark gerekse
Yükseköğretim Kurulu bünyesinde yer alan YÖK Akademik arama motorları ve
üniversitelerin web siteleri, açık kaynaklara erişim açısından ciddi bir
önem kazanmıştır.” diye konuştu.
- “Türkiye doküman sayısını en fazla artıran ülkelerin başında
gelmekte”
Üniversite dergilerinin mevcut durumunu anlamak için Türkiye adresli
akademik yayınlar ile Türkiye adresli dergiler arasında bir karşılaştırma
yapılmasında fayda olduğunu aktaran Özvar, konuşmasını şu şekilde sürdürdü:
“Scopus verilerine göre; 2021 yılında dünyadaki toplam doküman sayısı 4
milyon 960 bin 674 iken, Türkiye adresli araştırmacılara ait doküman sayısı
67 bin 150’dir. Türkiye 2021 yılında bir önceki yıla göre doküman sayısını
en fazla artıran ülkelerin başında gelirken dünya sıralamasını ise bir sıra
artırarak 17. olmuştur. Öte yandan, Scopus’ta taranan Türkiye adresli 232
dergi bulunmaktadır. Dergi sayısı bakımından Türkiye, dünyada ülkeler
arasında 18. sırada yer almaktadır. Scopus’ta taranan bu dergilerde 14 bin
433 bilimsel doküman yayımlanmıştır. Dergi sıralamalarına bakıldığında ise
ilk 5 bin içinde (4406. sırada) sadece bir üniversite dergisi yer
almaktadır. Dahası bu 232 dergiye ilişkin “h” endeksleri oldukça
farklılaşmakta olup 1 ile 72 arasında değişmektedir.
Bu sayıları bir başka şekilde ifade edecek olursak, Scopus verilerine göre,
2021 yılında dünya genelindeki 1000 bilimsel dokümandan 14'ü Türkiye’deki
araştırmacılara ait iken, 1000 bilimsel dokümandan sadece 3’ü ulusal
tabanlı yani Türkiye adresli dergilerde yayınlanmış eserlerdir. Ülkemizdeki
araştırmacıların ürettiği uluslararası bilimsel doküman sayısından çok daha
az miktarda uluslararası bilimsel dokümanlara, ulusal tabanlı dergiler ev
sahipliği yapmaktadır. Bu açıdan baktığımızda, üniversite dergilerimizin
mevcut durumunu iyileştirmek adına yapılacak tartışmaların ne kadar önemli
hale geldiğini bir kez daha görmekteyiz.
Şunu da ifade etmek isterim ki, Dergipark sisteminde kayıtlı 1.386
üniversite dergisi bulunmaktadır. Dergipark sistemine kayıtlı üniversite
dergilerden 502 tanesi TR-Dizin’de taranmakta iken, 8 tanesi SCI
kapsamında, 1 tanesi SSCI veri tabanlarında yer almaktadır. Scopus’ta 36
üniversite dergisi bulunmaktadır. ESCI kapsamında ise 72 üniversite dergisi
yer almaktadır. Bu açıdan bakıldığında Dergipark bünyesindeki dergilerin
daha çok endekste yer almaları için neler yapılabileceğinin tartışılmasına
da ihtiyaç vardır.”
Yükseköğretim Kurulu Başkanı Özvar, çalıştay neticesinde çıkacak öneriler
ve sonuçların, bu hususlarda alınacak kararlara yol gösterici olacağına
inandığını belirterek, Türkiye’nin dünyadaki akademik birikime katkısını
önemsediğini ve üniversite dergilerinin uluslararası arenada daha çok
görünür olmasını, bu katkıyı artırmanın ayrılmaz bir parçası olarak
gördüğünü sözlerine ekledi.
- Çalıştay Oturumları-
Üç oturum halinde düzenlenen çalıştayda; ulusal ve uluslararası endekslere
girme, etik ilkeler ve yayın politikaları, açık erişim, basılı ve
elektronik yayınlar, editoryal süreçler, alternatif yayın süreçleri ve
biçimleri, veri setlerinin erişime açılması ve tekrar edilebilirlik,
akademik yayın stilleri, yazarlar için rehber, bibliyometrik verilerin
paylaşımı, veri tabanı abonelikleri, fakülte ve enstitü dergileri konuları
ele alındı.
Çalıştayda üniversite dergilerinin mevcut durumu, yayın kaliteleri,
ulusal-uluslararası indekslerde taranması, yayın etiğe uygunluğu, editoryal
konuları başta olmak üzere üniversite dergilerine ilişkin geniş kapsamlı
birçok başlık görüşüldü ve mevcut sorunlar ve sorunlara yönelik çözüm
önerileri masaya yatırıldı.